طبیعت برنج در دوم خشک و در حرارت و برودت معتدل است. در کتب آمده اگر برنج را بجوشانند، جرم برنج ایجاد برودت در درجه اول؛ و آب مطبوخ آن ایجاد حرارت در درجه اول می‌نماید. به این دلیل در کیفیات فاعله، برنج را معتدل می‌دانند.
برنج اگر به تنهایی مصرف شود، قلیل‌الغذا و اگر با شیر و شکر پخته شود و یا همراه آن خورده شود، کثیرالغذا است. با توجه به اینکه برنج غذای مرکب‌القوی است و در هر بدنی کیفیتی موافق کیفیت آن بدن به وجود می‌آورد، طبیب می‌تواند از آن هم در تشخیص افتراقی میان بیماری‌ها، هم در درمان بیماری‌ها بهره جوید؛ بدین صورت که:
الف: هرگاه فرد سالم با خوردن برنج در خود احساس حرارت کند یا طبیب علایم افزایش حرارت را در اموری مثل نبض و غیره در وی دریافت کند، نشانه آن است که فرد دارای مزاج گرم است.
ب: چنانچه فرد سالم با خوردن برنج احساس برودت کند، یا طبیب علایم افزایش برودت را در وی دریافت کند، نشانه آن است که فرد دارای مزاج سرد و تر است.
به دلیل آن که برنج در هر بدنی موجب پدید آمدن کیفیتی موافق کیفیت آن بدن می‌شود، از این رو فرد سالم از خوردن آن متضرر نمی‌شود؛ اما در مورد بیماران باید نسبت به نوع بیماری و مزاج بیماری نحوه تهیه برنج را برای آنان تجویز کرد. پس اگر قصد طبیب در بیماری مزاجی، تعدیل و اصلاح مزاج باشد، باید به ضد، عمل کند. یعنی اگر بیماری، ناشی از غلبه گرمی است، به بیمار توصیه نماید برنج را به صورت آبکش میل کند؛ زیرا برنج آبکش سردی بخش؛ و برنجی که به صورت کته پخته شده باشد، گرمی بخش است.
خواص برنج
مسلم شده است که ضمن گرفتن پوست و سفید کردن دانه برنج مقدار قابل ملاحظه‌ای از ویتامین‌ها و خواص ضد التهاب عصبی شلتوک از دست می‌رود، زیرا این مواد در پوست و در غشای قهوه‌ای برنج وجود دارد. به علاوه طبق بررسی‌ها روشن شده است که مقدار ویتامین‌های موجود در دانه سفید شده نیز در طول مدت زمان انبارداری برنج به خصوص اگر مدت درازی باشد کم می‌شود؛ به عبارت دیگر برنج تازه دارای ویتامین بیشتری از برنج کهنه است. دانه برنج دارای مواد غذایی است که تحریکات احشا و درون معده را آرام می‌سازد.
دانه‌های جوانه زده برنج یا مالت برنج به عنوان مقوی معده به کار می‌رود و به طور کلی تونیک و برای تقویت بدن خیلی نافع است.
آب برنج، کننده و مدر است و ترشحات زیاد اسهال و اسهال خونی را تسکین می‌دهد. برای ورم‌های روده‌ای و استفراغ‌های خونی و خونروی از بینی و شست و شوی زخم‌های بد بسیار نافع است.
دم کرده کلش و کاه نوعی از برنج به عنوان داروی ضد اسهال خونی و روماتیسم و نقرس به کار می‌رود.
در کتب طب سنتی آمده است که خیساندن برنج در آب و نمک، زعفران، زیره سیاه و شوید مصلح آن می‌باشد
خاکستر کاه و ساقه‌های برنج چسبناک برای ریختن روی زخم و التیام و اگر در آب مخلوط شود مایع حاصله برای رفع تشنگی و التیام بواسیر مفید است.
جوشانده ریشه‌ها و ساقه‌های زیرزمینی برنج در موارد کم ترشح شدن ادرار تجویز می‌شود.
از دیگر خواص برنج این است که خواب آور است و خوابی نیکو می‌آورد. تشنگی را رفع می کند و اسهال صفراوی را تسکین می‌دهد.
چاق کننده است و تولید اسپرم را افزایش می‌دهد و برای شکم‌روش و درد روده‌ها و زخم روده‌ها و اسهال خونی و اختناق رحم و امراض کلیه و مثانه نافع است. رنگ صورت را جلا می‌دهد و اگر با شیر و شکر خورده شود خیلی مقوی است.
اگر با دوغ تازه و سماق خورده شود تشنگی را فرو می‌نشاند و آشفتگی و دل به هم خوردگی و اسهال صفراوی را آرام می‌نماید.
موارد استفاده برنج از نظر طب سنتی
* ذرور(گرد) آرد برنج برای ترمیم جراحات تازه مجرب حکماست. کشیدن کرد برنج به بینی برای بند آوردن خون مفید است. استعمال خارجی گرد آرد برنج به همراه نشاسته و پودر تالک برای رفع التهاب پوست مفید است؛ ولی مصرف آن به تنهایی باعث خشکی و از بین رفتن چربی پوست می‌شود. خوردن آرد برنج که بسیار پخته شده باشد با پیه بز برای بیماران مبتلا به اسهال شدید، اسهال دوایی و سحج (خراش) امعا به غایت مجرب حکماست. همچنین از آرد برنج برای تسکین و رفع قرمزی ناحیه دستگاه تناسلی اطفال که به علت آلوده شدن به ادرار تحریک شده باشد استفاده می‌شود.
* خوردن آب جوشانده برنج برای معده و روده بسیار مفید است و اگر با هم وزن آن شیر مخلوط و خورده شود برای افزایش تولید اسپرم نافع است.
* وقتی که در بدن قرحه (شکاف) وجود داشته باشد مثل سل در ریه یا قرحه در امعا پختن برنج باید همراه با مواد مناسب آن باشد؛ به عنوان مثال در قرحه ریه برنج را با شیر و در قرحه امعا برنج را با آب ماهیچه و روغن بادام شیرین باید پخت. در برخی موارد هم می‌توان از برنج بو داده که با پاچه گوسفند پخته شده باشد، استفاده کرد. همه این موارد ضمن تنقیه قرحه به جوش خوردن آن نیز کمک می‌کند.
* خوردن برنج برای اشخاصی که مبتلا به سل هستند خصوصا اگر با شیر الاغ پخته شود در مواردی که تب عفونی نداشته باشند خیلی مفید است؛ زیرا زخم را پاک می‌کند و گوشت نو می‌آورد.
* گویند اگر برنج را بو بدهند و سرخ کنند تا حدی که سرخ تیره شود ولی سیاه نشود و نسوزد و مقدار 60 تا 40 گرم آن را در 60 تا 40 گرم آب بخیسانند و پس از 12 تا 10 ساعت که خیسانده شد بخورند برای دفع کرم معده و دل به هم خوردگی که از رطوبت و حرارت باشد نافع است.
* اگر طبیب در نظر داشته باشد قبض برنج را افزایش دهد، باید به بیمار توصیه کند قبل از پختن برنج، آن را تشویه کند یعنی بو داده و بعد بپزد.
رشد اطفال با مصرف شیربرنج
شیر برنج غذای خوب و معتدلی است که موجب رشد اطفال می‌شود و قوای جسمی و جنسی افراد را افزایش می‌دهد.
درمان اسهال
افرادی که دچار اسهال می‌شوند بهتر است از کته ماست با کمی سیر و نعناع استفاده کنند و از عرق نعناع و گلاب هر نیم ساعت 30 سی سی به صورت متناوب زیر نظر پزشک بهره ببرند.
آب چلو
آب چلو که هنگام آبکش کردن برنج به دست میآید نیز کاربرد دارد و زنان می‌توانند دستهای خود را به مدت چند دقیقه در آن قرار دهند؛ البته زمانی که ولرم شده است و اثر نرم کننده و ترمیم کننده آن را بر پوست خود مشاهده کنند. اگر برنج سفید را در آب بخیسانند و آب صاف شده آن را بخورند برای بند آوردن اسهال و قطع قاعدگی مفید است.
سبوس برنج نیز بسیار ارزشمند است و افراد با مصرف عصاره جوشانده شده آن یا مصرف در غذاها می‌توانند نیروی جوانی‌شان را بازگردانند
لعاب برنج برای ترمیم زخم‌های گوارشی
نوشیدن لعاب برنج نیز برای ترمیم زخم‌های گوارشی مفید است. برای تهیه لعاب برنج 2 قاشق غذاخوری از برنج نیم کوب را با یک لیوان آب به مدت 5 دقیقه بجوشانند سپس صاف کرده مصرف کنند. زنان برای شفافیت و صورت خود می‌توانند لعاب برنج را با کمی آرد باقالی مخلوط کنند تا مایع لزجی تهیه شود سپس بر صورت خود بمالند و 20 تا 30 دقیقه صبر کنند تا اثر آن را بر پوست خود مشاهده کنند.
بازگرداندن نیروی جوانی با سبوس برنج
سبوس برنج نیز بسیار ارزشمند است و افراد با مصرف عصاره جوشانده شده آن یا مصرف در غذاها می‌توانند نیروی جوانی‌شان را بازگردانند. البته اشخاصی که به دلایل خاصی بدن آن ها نیاز به کلسیم دارد نباید از سبوس برنج استفاده کنند.
در کتب طب سنتی آمده است که خیساندن برنج در آب و نمک، زعفران، زیره سیاه و شوید مصلح آن می‌باشد.
فرآوری: مریم مرادیان نیری
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
